Mohamed Hassan en Sambe-Comores

Taarab op z'n Comoors: Twarab



De laatste jaren heeft de Oost-Afrikaanse muziekstijl taarab veel internationale belangstelling gekregen. Taarab staat muzikaal ver af van Congolese dansmuziek of Senegalese mbalax, maar wist zich een eigen publiek te veroveren. De onmiskenbare Arabische invloed (te horen in de vocalen, maar ook de muziek) maakte dat taarab ook in het Midden-Oosten populair werd, en niet slechts bij de Swahili-gemeenschap aldaar.
Groepen als Maulidi Musical Party (Kenia) en Culture Musical Club (Tanzania) brachten in het westen cd's uit, en het Tanzaniaanse Egyptian Musical Club werkte zelfs samen met een Noorse techno-groep op de cd 'Acid queen'. Het circuit van wereldmuziekpodia werd bezocht door Zein l'Abdin en andere groepen.

Zo ontstaat misschien het idee dat taarab alleen in Kenia en Tanzania wordt gemaakt. Dat is niet zo; een van de bekendste taarabsterren in Oost-Afrika is de Somalische Malika. Zij zingt in Swahili en werd populair in Kenia met haar 'Vidonge' dat later door Samba Mapangala en Virunga werd gecoverd. Na een verblijf in een Somalisch vluchtelingenkamp in Noord-Kenia woont ze nu in Kenia.

Een andere plaats waar taarab wordt gemaakt is op de Comoren. De eilandengroep ligt niet ver van de Oost-Afrikaanse kust in de Indische Oceaan en deelt bepaalde culturele trekken. De taal die er gesproken wordt is een dialect van Swahili, en veel families hebben al generaties lang verbanden met Zanzibar en het vasteland. Dat taarab, zo ongeveer de nationale muziek van Zanzibar, ook een publiek heeft op de Comoren mag dan geen verrassing zijn.

Van taarab bestaat zelfs een lokale versie, twaarab genaamd, die beduidend anders klinkt dan de stijlen van het vaste land. Lange tijd was twaarab moeilijk verkrijgbaar buiten de Comoren zelf. Gelukkig is daar Dizim records, een Duits muzieklabel dat altijd al veel aandacht besteed heeft aan Oost-Afrikaanse muziek en taarab (zie o.a. de uitstekende releases van Zein l'Abdin en Kidumbak Culture). Nu dus op Dizim: taarab uit de Comoren, met de solo-plaat van Mohamed Hassan en een verzamelaar getiteld 'Sambe-Comores'.

Mohamed Hassan

Mohamed Hassan is een levende legende, iemand die de opkomst van twaarab heeft meegemaakt en die zelf een belangrijke rol in de geschiedenis van de muziek heeft gespeeld. In de jaren 40, toen hij zijn muzikale carriere begon in een dorpje aan de kust van Grande Comore, werden alle liederen in Swahili en Arabisch gezongen; Zanzibarese en Arabische musici waren dan ook grote voorbeelden. Mohamed Hassan bracht vernieuwing: hij zong voor het eerst taarab in de lokale taal, Shingazija, een variant van Swahili. In de jaren 60 en begin jaren 70 werd hij een van de meest gewaardeerde muzikanten van de Comoren, was hij veel op de radio te horen en nam hij muziek op voor een label in Madagascar.

Aan zijn carriere in de muziek kwam een eind met de machtswisseling op Grande Comore in 1975, toen twarab-muziek met argwaan werd bekeken door de revolutionaire regering. Mohamed Hassan trok zich terug op het platteland, en tot vorig jaar hield hij zich nauwelijks meer bezig met muziek. De interesse van Dizim records in de legendarische muzikant bracht diens oude passie tot leven. Direct ging hij zijn zang en ud-spel oefenen. De opnames op lokatie in een Comoraanse radiostudio zijn samengebracht op 'Duniya'.

Deze keer kunnen we het helemaal eens zijn met de liner notes in het rijk geillustreerde cd-boekje: Mohamed Hassan klinkt niet alsof hij meer dan een decennium uit de roulatie is geweest. De cd bevat fraaie luisterliedjes in Swahili en Kingazija. De zang wordt begeleid door de ud (een Arabisch snaarinstrument) en op de meeste tracks ook percussie, verder staan enkele zangeressen hem af en toe bij in de refreinen. Mohamed's stem klinkt diep en indringend, en de vergelijking met blues (die vaak gemaakt wordt met West-Afrikaanse griots) is niet vergezocht. Na een paar nummers wordt de luisteraar meegevoerd met de sobere muziek. We hebben Mohamed Hassan nog niet live zien optreden, maar naar alle waarschijnlijkheid klinkt de muziek live ook goed.

De teksten op 'Duniya' zijn diep verankerd in de Comoriaanse cultuur. Zo zingt Hassan in 'Mwana mwendzao' over het geluk dat een gezin ervaart als hun zoon trouwt; het titelnummer Duniya herinnert de luisteraar aan de betrekkelijkheid van het leven op aarde: 'Denk aan hen die je voorgingen, met hun mooie auto's, luxe levens en grote uitgaven... ze zijn allemaal dood nu'. Andere liedjes gaan over de liefde, zoals 'Wewe wa hangu wa daima': 'Ik doe wat je maar wilt zodat we gelukkig kunnen samenzijn'.

Mohamed Hassan zingt in Kingazija, een taal nauw verwant aan Swahili, maar ook voor mensen die Swahili machtig zijn is het nog een opgave om te begrijpen wat er gezongen wordt. Gelukkig is de cd voorzien van uitgebreide toelichting en een beschrijving per nummer.



Sambe - Comores

De muziekstijl van Mohamed Hassan is niet veel meer te horen op de Comoren. Vanaf eind jaren 60 gingen veel groepen westerse instrumenten zoals drumstel en electrische gitaar gebruiken, en de nieuwe muziek drong door tot in de dorpen. De revolutionaire regering, in het zadel vanaf midden jaren 70, sponsorde jonge groepen met donaties van muziekinstrumenten en spoorde ze aan om teksten te schrijven die het bewind ophemelden. De nieuwe stijl 'mshago twarab' bracht een aantal groepen voort die nog steeds aktief zijn op Grande Comore. Op de verzamelaar 'Sambe-Comores' kunnen we voor het eerst kennis maken met hun muziek.

Een eerste luisterbeurt maakt al duidelijk dat we niet méér van hetzelfde krijgen. De groep Sambeco, vooral populair op Comoriaanse bruiloften waar hun muziek van cassette wordt gedraaid, doet denken aan pop van Madagascar, met een reggae-achtig ritme en zang in Arabische toonschaal, die op bijzondere manier samengaat met de instrumentatie.
Met een lang intro zonder zang, keyboards die het geluid van ud moeten benaderen en zoete vocalen klinken de liederen van Belle Lumière meer als Oost-Afrikaanse taarab. Hier blijkt dat Zanzibar hemelsbreed niet zo ver van de Comoren ligt, en dat musici hun oren open houden voor wat er aan de Oost-Afrikaanse kust gebeurt.

Het duo Taanchik laat twaarab-liederen uit de jaren 50 tot 70 herleven. De broers spelen muziek van hun vader, die een succesvolle zanger was maar wiens muziek in de jaren 70 uit de radio-archieven werd verwijderd. In tegenstelling tot Mohamed Hassan, die ook oude liedjes speelt, gebruikt Taanchik moderne instrumenten als bas en keyboard.

Andere artiesten op de compilatie zijn Zainaba, solo-zangeres die vaak optreedt met Sambeco, en Hiyari Nour, orkest dat opvalt door hun gebruik van de electrische viool. 'Sambe-Comores' is een interessante cd en een prettige kennismaking met de taarab- en sambetradities van de Comoren. Het is niet de bedoeling van de samenstellers om een overzicht te geven van alle stijlen die er op de eilanden te vinden zijn, kijk dus in de muziekwinkel nog eens naar andere Comoriaanse artiesten zoals Abou Chihabi en Chebli. Voor hen die bekend zijn met Oost-Afrikaanse taarab of die hun horizon willen verbreden, is de compilatie verplichte kost.

[Mohamed Hassan - Duniya en Sambe-Comores - Modern Traditions from Grande Comore. Dizim Records, Duitsland, fax 0049 - 76 718100]

Kijk voor meer info over muziek op de Comoren ook eens op het Franstalige Mwezinet

T.G., augustus 2000