Unieke opnames uit de 20ste eeuw op cd uitgebracht
Een stapel van 210 platen in universiteitsbibliotheken over de hele wereld, dat is de meest zichtbare nalatenschap van ethnomusicoloog Hugh Tracey (1903-1977). Van de honderden muzikanten wiens werk hij op zijn reizen door Zuidelijk Afrika vastlegde zijn meestal geen andere opnames gepubliceerd.Het Nederlandse SWP records is recentelijk begonnen met het op cd uitbrengen van opnames uit Tracey's archief, dat bewaard wordt in de International Library of African Music (ILAM) in Zuid-Afrika. Daarmee wordt een belangrijke bron van informatie over de geschiedenis van de Centraal- en Zuidelijk Afrikaanse muziek toegankelijk voor een breed publiek. Maar meer dan studie-object, zijn de prachtige opnames voorbestemd voor een langdurige rotatie in de cd-speler.
Toen de in Rhodesie opgegroeide Tracey zijn eerste opnames maakte rond 1930, kon hij niet vermoeden dat er zeventig jaar later weinig over zou zijn van de muziektradities die hij vastlegde.
Zijn drang om alle mogelijke muziekstijlen en instrumenten te beschrijven en op te nemen werd gevoed door een besef dat de wereld zich niet bewust was van de muzikale rijkdom en diversiteit in toenmalig Nyasaland, Rhodesie, Zuid-Afrika en naburige landen.
Op foto's heeft Tracey wat weg van een ontdekkingsreiziger, inclusief tropenhelm en khaki pak. Maar zijn 'expeditie' was uitgerust met het neusje van de zalm op het gebied van muziekregistratie. In de jaren 30 was dat een opnameapparaat dat de muziek direct graveerde in een aluminium plaat; vanaf de jaren 50 kwam tape ter beschikking. Tracey en zijn team namen de muzikanten meestal op lokatie op met een enkele microfoon die ze voor de spelende musici positioneerden. De cd-tracks klinken - zeker na de nabewerking in een Nederlandse studio - goed uitgebalanceerd, en doen nauwelijks onder voor moderne studio-opnames. Bij alle opnames werden uitgebreide aantekeningen bijgehouden over de betekenis van het lied, de uitvoerenden, de muziekinstrumenten, maar ook technische details als toonschaal en ritmische structuur.
Omdat Tracey's banden vaak de enige bewaard gebleven registratie zijn van nu uitgestorven muziekstijlen, is het niet altijd makkelijk aan te geven in hoeverre ze representatief zijn voor een bepaald genre of instrument. De opnames waren aanvankelijk nooit langer dan 3 ½ minuut, de lengte van een 78-toerenplaat. Om in zo'n korte tijd de essentie van een optreden vast te leggen was heel wat kennis en inschattingsvermogen nodig.
In 1954 bracht Hugh Tracey zijn aktiviteiten onder in het eerder genoemde ILAM, dat begon met publicatie van zijn opnames op vinyl. Het daar bewaarde archief is bekend over de hele wereld, en de platen die tot 1977 zijn uitgebracht werden veel gebruikt in etnomusicologische cursussen. Buiten de academische wereld, en in de opnamegebieden zelf was het werk veel moeilijker te krijgen. Jammer, want voor Afrikaanse musici die geboren zijn na de onafhankelijkheid is het meestal niet eenvoudig om het werk van hun voorgangers te bestuderen.
Hopelijk komen de recente uitgaves van SWP Records wel ter beschikking van een breed publiek. We luisterden naar twee cd's met opnames uit Malawi en Zambia (toenmalig Noord-Rhodesia) uit de jaren 50. De liedjes documenteren verschillende instrumenten en tradities; in Zambia worden de kalimba (duimpiano) en de kalumbu (een booginstrument verwant aan de Braziliaanse berimbau) belicht, in Malawi onder andere percussie, xylofoons, vocale muziek. Interessant op de Malawi-cd is de veelheid aan stijlen en invloeden zoals de mganda-dans, die hoorbaar is gebaseerd op de marsmuziek van de King's African Rifles, en opnames van likhuba-drums, die eens temeer bewijzen dat Zuidelijk Afrika niet onderdoet voor West-Afrika als het op percussietradities aankomt.
De cd's gaan vergezeld van een uitvoerige beschrijving waarin uit Tracey's aantekeningen geciteerd wordt en aanvullende informatie wordt gegeven over de muziekstijl en de sociale achtergronden. SWP Records uit Utrecht, opgezet door de in Zambia geboren Michael Baird, deelt de opvattingen van Tracey dat de muzikale tradities van Zuidelijk Afrika beschikbaar moeten zijn voor latere generaties. De reeks heruitgaven op het label is duidelijk geproduceerd met liefde voor de muziek, en een goed oog voor interessant werk. Verkrijgbaar in de gespecialiseerde muziekhandel, of direct bij het label.
Kalimba & Kalumbu songs, Northern Rhodesia: 1952 & 1957
Southern and Central Malawi: 1950, '57, '58
SWP Records
Zilverstraat 9
3511 VB Utrecht
e-mail: info@swp-records.com
website: www.swp-records.com
T.G., april 2001. Eerder verschenen in tijdschrift Zuidelijk Afrika van NIZA