Meer dan vertraagde house
De illegale handel in muziek heeft zo zijn eigen logica. Zo konden wij in 1994 een uitgebreide collectie cassettes uit Zuid-Afrika kopen in een winkeltje van Aziatische handelaren in Arusha, Tanzania. Het bleek te gaan om nummers die veel weg hebben van house, de dansmuziek die op dat moment de dansvloeren in Europa en Amerika overheerste. Naast die geïmporteerde elementen was de zang nogal vernieuwend: gescandeerde teksten in Zulu of Afrikaans. Het tempo lag wat lager dan in housemuziek, alsof de platenspeler op 33 toeren stond.
De verzameling cassettes in Tanzania was het topje van de ijsberg van een nieuwe stroming in de Zuid-Afrikaanse popmuziek, die nu bekend staat als kwaito. De muziekwinkel in Arusha baseerde zijn aankoop vooral op de populariteit van het genre in Zuid-Afrika. Ruim vijf jaar later zijn er kwaito-groepen zoals Tkzee, die met gemak meer dan honderdduizend exemplaren van hun album verkopen op de lokale markt. De grootste kwaito-artiesten zijn hun eigen labels begonnen, die worden gedistribueerd door gevestigde platenmaatschappijen zoals Sony en BMG. Kwaito is nu algemeen erkend als de nieuwe Zuid-Afrikaanse popmuziek. De teksten waren aanvankelijk een bron van kritiek; de artiesten werd vooral obsceniteit en vrouwonvriendelijkheid verweten. Toch konden veel mensen zich identificeren met kwaito's nieuwe, coole 'van de straat' uitstraling.
De groep Tkzee is een verhaal apart.
In Nederland viel hun naam toen ze in 1998 de toenmalige Ajax-voetballer Benni McCarthy kwamen opzoeken. in het kader van het wereldkampioenschap voetbal werd Shibobo (Dribbelen) opgenomen, met de geleende melodie van The final countdown, een Scandinavische pophit uit de jaren tachtig. Benni mocht een stukje rappen. Dat hij geen muzikale ervaring had, zegt veel over het symbolische en commerciële belang van de samenwerking.
De drie mannen van Tkzee brachten het genre verder dan vertraagd afgespeelde house met wat lokale franje. Tokollo maakte ooit deel uit van de kwaito-pioniers Mashamplani; Zwai volgde een opleiding in klassieke muziek en bracht een gospelalbum uit. Hun gevarieerde achtergrond weerklinkt in de muziek op hun cd Halloween, eind 1998 uitgebracht, dat trage elektronische dansbeats en gescandeerde refreinen combineert met zoete zang en ingenieuze melodieën, die soms doen denken aan de oude platen van Stevie Wonder.
Rond de eeuwwisseling kreeg het publiek het nieuwe album GUZ2001 van het trio, uitgebreid met wat collega-musici, spelend onder de naam Tkzee Family. In 1999 was house in Zuid-Afrika weer populairder geworden en die richting heeft Tkzee ook gevolgd. De cd biedt minder kwaito, snellere vierkwartsbeats en meer instrumentale stukken. Wat blijft is de bijzondere vocale stijl, die het midden houdt tussen rap en spraak. Verder klinkt de muziek niet zo geprogrammeerd als de doorsnee kwaito-productie. Verrassend is Fiasco, een latin feestnummer waarbij men zich afvraagt of Tkzee wel Spaans begrijpt. Al met al is GUZ 2001 minder inventief dan Halloween . Later dit jaar verschijnt er een officieel Tkzee-album, dan zal blijken welke richting het trio kiest.
T.G., eerder verschenen in tijdschrift Zuidelijk Afrika nr.1 2000