FUBU kleding populair van Congolees Parijs tot Zanzibar

Afrikaanse muziek op VHS

Na een succesvolle toernee door Oost-Afrika verkocht de nieuwe Congolese superster Awilo ('twee keer kampioen van Afrika' noemt hij zich sinds het winnen van een award in Zuid-Afrika) als vanzelfsprekend duizenden kopieen van zijn nieuwste album en de bijbehorende video-cassette. Jammer genoeg ging het grootste deel van de opbrengst niet naar hem maar naar de piratenindustrie die naar verluidt de muziekmarkt beheerst vanuit hun thuisbasis in Tanzania. De video 'Coupe Bibamba' is wel overal in Tanzania te krijgen en zo kwamen wij in juni thuis met een perfect gekopieerd exemplaar.

Congolese video's
AwiloDe meeste Congolese artiesten van naam brengen tegenwoordig tegelijk met een nieuw album een video uit waarop videoclips van alle nummers staan. Dat het geen miljoenenprodukties zijn zoals de gemiddelde Amerikaanse videoclip is snel duidelijk. Om het budget beheersbaar te houden is er vaak gefilmd met één handycam, op lokatie in Parijs, Brussel of in een hoteltuin op toernee. De video bij Koffi Olomide's 'Noblesse Oblige' (1994) was gefilmd in iemands woonkamer, en het tapijt was netjes opzijn gerold om plaats te maken voor Koffi's danseressen. Meestal is voor ieder nummer een andere lokatie gezocht. Discotheken van internationale allure doen het ook altijd goed, en vaak lijkt de aankleding met veel spiegels en chroom belangrijker dan de sfeer - in veel Congolese video's maken de disco's een enigzins desolate indruk. Alain Kounkou vertolkt zijn nummers gewoon op een hotelbalkon in de Caraiben, met eventueel een extra danseres op de achtergrond. Als je op de video's af gaat, ontstaat het beeld dat Congolese artiesten continu op weg zijn of op straat leven in Parijs. 'Sexy soukous' van de 'oudere jongere' zangeres Yondo sister is deels gefilmd met de Eifeltoren op de achtergrond. De nieuwste video van de supergroep Extra Musica heeft als lokatie een straat in Brussel in druilerig weer. Met hun Amerikaanse FUBU-kleding doen de zangers en dansers allesbehalve Afrikaans aan, en zonder geluid is het moeilijk te geloven dat het hier een Congolese video betreft. Gelukkig is er de dans, minimale bewegingen op het uitbundige ndombolo-ritme waar de Congolezen patent op hebben.

In het dorp
Andere artiesten hebben voor hun video het Afrikaanse dorp opgezocht. Een aardig voorbeeld is Tchico Tchicaya's 'Afrique' waarin de extravagant uitgedoste Tchico dorpelingen uitnodigt voor de camera te dansen. Kleine kinderen tot oude dronkaards 'doen hun ding'. Het resultaat is meer de moeite waard dan de gemiddelde Congolese video, zo vinden ook de buspassagiers op de route van Dar es Salaam naar Arusha: de nekken zijn gestrekt om niets van de video te missen. Ook in Awilo's Coupe Bibamba is het grootste deel van de clips opgenomen in het dorp. Opvallend is het professionele camerawerk, dit in tegenstelling tot veel andere clips waar onscherpe en fout afgesneden beelden elkaar opvolgen. Awilo danst met een slang, en een danseres met een strakke legging laat zien waarom de mannen zo graag naar ndombolo-video's kijken.

Weinig verhullend
De weinig verhullende dans is een reden voor populariteit van sommige video's, zoals de al eerder genoemde 'Sexy soukous'. In Nederland circuleert momenteel een videoband uit ivoorkust met opnames van de Mapouka Serre-dans (zie ook AbidjanNet). Bijzonder daaraan is dat de band verboden is in Ivoorkust zelf. Naar verluidt gaat het om een opname van een concert waarbij de danseressen zulke korte rokjes aanhadden dat ze evengoed niets hadden kunnen dragen. Vooraan in het publiek zaten hoge ambtenaren, misschien moest hun aanwezigheid geheim blijven; in elk geval hebben enkele tv-zenders al helemaal afgezien van het vertonen van de dans. In het circuit van Ivorianen in Nederland kost de band f30,-; wij hebben hem nog niet in de winkel gezien.

Andere landen
Uit Senegal komen veel compilatie-video's met de beste lokale muziek van de voorgaande maanden. Vaak hoogwaardige clips met veel symboliek, die pas duidelijk wordt na begrip van de teksten. In tegenstelling tot Congolese video's zijn video's uit Senegal meestal niet in het buitenland gefilmd, maar op straat in Dakar of op het platteland. Het vertellen van een verhaal in een videoclip zien we ook wel in Ivoriaanse videoclips. Van de twee Ivoriaanse banden die wij hebben mogen bekijken beelden de meeste nummers een thema uit.
Bij sommige clips wordt de betekenis van de beelden niet meteen duidelijk, zoals een nummer uit begin jaren 90 van zangeres Tina Spencer (geen familie van...) waarin een groep body-builders met Harley Davidsons een woonkamer betreedt waar mevrouw Spencer halfnaakt staat te zingen. Steeds terugkerend in Ivoriaanse clips is de lilliputter, ook een favoriete aanwezige in Congolese clips. In Pepe Kalle's laatste video komt een dwerg, de opvolger van de enkele jaren geleden overleden danser Emoro, prominent in beeld met zijn ndombolo-danspassen.

Zanzibar
Op Zanzibar (Tanzania) is al televisie sinds 1972. Alhoewel het 't eerste land in Afrika met kleurentelevisie, heeft Zanzibar als onderdeel van Tanzania zijn voorsprong op tv-gebied allang moeten opgeven. De (enige) nationale tv-zender TV Zanzibar krijgt wel af en toe nieuwe apparatuur maar kan de technologie van vaste-land-concurrenten als ITV niet bijbenen. Wel wordt er een groot deel van het budget uitgetrokken voor het maken van lokale produkties. Voor lokale musici zijn er beperkte mogelijkheden om een videoclip op te nemen. Bijna alle video's worden door dezelfde producer gemaakt, met één videocamera waarmee verschillende shoots gedaan worden. TVZ beschikt voor het editen over een paar truukjes waarmee de illusie van een dure produktie kan worden opgehouden, zoals het bekende blauwe scherm dat als achtergrond mogelijk maakt om andere beelden achter de zanger te projecteren. Eens in de paar weken is er een speciale uitzending op tv waarin de lokale jeugd hun muziek laat horen; voor het grootste gedeelte rappers zoals de Struggling Islanders maar ook reggae van de Peacemakers en de Islanders band. Voor zover de clips op lokatie worden opgenomen, wordt meestal gebruik gemaakt van bekende plaatsen in Zanzibar-stad. De Struggling Islanders kregen subsidie van het ministerie van Toerisme om hun video 'Historia' te maken; daarvoor bezochten ze historische plaatsen als het oude fort en een sultanspaleis. De meeste video's van Zanzibarese musici zijn gefilmd op dergelijke historische plaatsen, of op het strand. Alleen de video Babylon van 'rapster' SJ stond in enige relatie tot haar teksten, met scenes waarin de tekst werd uitgebeeld.

T.G., augustus 1999