FUBU kleding populair van Congolees Parijs tot Zanzibar
Afrikaanse muziek op VHS
Na een succesvolle toernee door Oost-Afrika verkocht de nieuwe Congolese
superster Awilo ('twee keer kampioen van Afrika' noemt hij zich sinds het
winnen van een award in Zuid-Afrika) als vanzelfsprekend duizenden kopieen
van zijn nieuwste album en de bijbehorende video-cassette. Jammer genoeg
ging het grootste deel van de opbrengst niet naar hem maar naar de
piratenindustrie die naar verluidt de muziekmarkt beheerst vanuit hun
thuisbasis in Tanzania. De video 'Coupe Bibamba' is wel overal in Tanzania
te krijgen en zo kwamen wij in juni thuis met een perfect gekopieerd
exemplaar.
Congolese video's
De meeste Congolese artiesten van naam brengen tegenwoordig tegelijk met een
nieuw album een video uit waarop videoclips van alle nummers staan. Dat het
geen miljoenenprodukties zijn zoals de gemiddelde Amerikaanse videoclip is
snel duidelijk. Om het budget beheersbaar te houden is er vaak gefilmd met
één handycam, op lokatie in Parijs, Brussel of in een hoteltuin op toernee.
De video bij Koffi Olomide's 'Noblesse Oblige' (1994) was gefilmd in iemands
woonkamer, en het tapijt was netjes opzijn gerold om plaats te maken voor
Koffi's danseressen. Meestal is voor ieder nummer een andere lokatie
gezocht. Discotheken van internationale allure doen het ook altijd goed, en
vaak lijkt de aankleding met veel spiegels en chroom belangrijker dan de
sfeer - in veel Congolese video's maken de disco's een enigzins desolate
indruk. Alain Kounkou vertolkt zijn nummers gewoon op een hotelbalkon in de
Caraiben, met eventueel een extra danseres op de achtergrond. Als je op de
video's af gaat, ontstaat het beeld dat Congolese artiesten continu op weg
zijn of op straat leven in Parijs. 'Sexy soukous' van de 'oudere jongere'
zangeres Yondo sister is deels gefilmd met de Eifeltoren op de achtergrond.
De nieuwste video van de supergroep Extra Musica heeft als lokatie een
straat in Brussel in druilerig weer. Met hun Amerikaanse FUBU-kleding doen
de zangers en dansers allesbehalve Afrikaans aan, en zonder geluid is het
moeilijk te geloven dat het hier een Congolese video betreft. Gelukkig is er
de dans, minimale bewegingen op het uitbundige ndombolo-ritme waar de
Congolezen patent op hebben.
In het dorp
Andere artiesten hebben voor hun video het Afrikaanse dorp opgezocht. Een
aardig voorbeeld is Tchico Tchicaya's 'Afrique' waarin de extravagant
uitgedoste Tchico dorpelingen uitnodigt voor de camera te dansen. Kleine
kinderen tot oude dronkaards 'doen hun ding'. Het resultaat is meer de
moeite waard dan de gemiddelde Congolese video, zo vinden ook de
buspassagiers op de route van Dar es Salaam naar Arusha: de nekken zijn
gestrekt om niets van de video te missen. Ook in Awilo's Coupe Bibamba is
het grootste deel van de clips opgenomen in het dorp. Opvallend is het
professionele camerawerk, dit in tegenstelling tot veel andere clips waar
onscherpe en fout afgesneden beelden elkaar opvolgen. Awilo danst met een
slang, en een danseres met een strakke legging laat zien waarom de mannen zo
graag naar ndombolo-video's kijken.
Weinig verhullend
De weinig verhullende dans is een reden voor populariteit van sommige
video's, zoals de al eerder genoemde 'Sexy soukous'. In Nederland circuleert
momenteel een videoband uit ivoorkust met opnames van de Mapouka Serre-dans
(zie ook AbidjanNet). Bijzonder daaraan is dat de band verboden is in
Ivoorkust zelf. Naar verluidt gaat het om een opname van een concert waarbij
de danseressen zulke korte rokjes aanhadden dat ze evengoed niets hadden
kunnen dragen. Vooraan in het publiek zaten hoge ambtenaren, misschien moest
hun aanwezigheid geheim blijven; in elk geval hebben enkele tv-zenders al
helemaal afgezien van het vertonen van de dans. In het circuit van Ivorianen
in Nederland kost de band f30,-; wij hebben hem nog niet in de winkel
gezien.
Andere landen
Uit Senegal komen veel compilatie-video's met de beste lokale muziek van de
voorgaande maanden. Vaak hoogwaardige clips met veel symboliek, die pas
duidelijk wordt na begrip van de teksten. In tegenstelling tot Congolese
video's zijn video's uit Senegal meestal niet in het buitenland gefilmd,
maar op straat in Dakar of op het platteland. Het vertellen van een verhaal
in een videoclip zien we ook wel in Ivoriaanse videoclips. Van de twee
Ivoriaanse banden die wij hebben mogen bekijken beelden de meeste nummers
een thema uit.
Bij sommige clips wordt de betekenis van de beelden niet meteen duidelijk,
zoals een nummer uit begin jaren 90 van zangeres Tina Spencer (geen familie
van...) waarin een groep body-builders met Harley Davidsons een woonkamer
betreedt waar mevrouw Spencer halfnaakt staat te zingen. Steeds terugkerend
in Ivoriaanse clips is de lilliputter, ook een favoriete aanwezige in
Congolese clips. In Pepe Kalle's laatste video komt een dwerg, de opvolger
van de enkele jaren geleden overleden danser Emoro, prominent in beeld met
zijn ndombolo-danspassen.
Zanzibar
Op Zanzibar (Tanzania) is al televisie sinds 1972. Alhoewel het 't eerste
land in Afrika met kleurentelevisie, heeft Zanzibar als onderdeel van
Tanzania zijn voorsprong op tv-gebied allang moeten opgeven. De (enige)
nationale tv-zender TV Zanzibar krijgt wel af en toe nieuwe apparatuur maar
kan de technologie van vaste-land-concurrenten als ITV niet bijbenen. Wel
wordt er een groot deel van het budget uitgetrokken voor het maken van
lokale produkties. Voor lokale musici zijn er beperkte mogelijkheden om een
videoclip op te nemen. Bijna alle video's worden door dezelfde producer
gemaakt, met één videocamera waarmee verschillende shoots gedaan worden. TVZ
beschikt voor het editen over een paar truukjes waarmee de illusie van een
dure produktie kan worden opgehouden, zoals het bekende blauwe scherm dat
als achtergrond mogelijk maakt om andere beelden achter de zanger te
projecteren. Eens in de paar weken is er een speciale uitzending op tv
waarin de lokale jeugd hun muziek laat horen; voor het grootste gedeelte
rappers zoals de Struggling Islanders maar ook reggae van de Peacemakers en
de Islanders band. Voor zover de clips op lokatie worden opgenomen, wordt
meestal gebruik gemaakt van bekende plaatsen in Zanzibar-stad. De Struggling
Islanders kregen subsidie van het ministerie van Toerisme om hun video
'Historia' te maken; daarvoor bezochten ze historische plaatsen als het oude
fort en een sultanspaleis. De meeste video's van Zanzibarese musici zijn
gefilmd op dergelijke historische plaatsen, of op het strand. Alleen de
video Babylon van 'rapster' SJ stond in enige relatie tot haar teksten, met scenes waarin de tekst werd uitgebeeld.
T.G., augustus 1999