De Associação Núcleo de Arte is het oudste verband van kunstenaars in Mozambique. Gevestigd in een oude villa in het centrum van Maputo speelt het Centrum al tientallen jaren een betekenisvolle rol in het hoofdstedelijke en nationale culturele leven. Meer dan honderd schilders en beeldhouwers hebben zich gegroepeerd in Núcleo dat regelmatig tentoonstellingen organiseert in haar eigen pand en sedert enkele jaren actief betrokken is bij uitwisseling met artiesten van over de grens.
De villa gonst elke dag van de week van bedrijvigheid. Enkele artiesten werken in een loodsachtige ruimte, anderen staan in de tuin of op het gazon te schilderen. In de wrakkige gebouwtjes aan de uiterste zijkant van de tuin werken enkele keramisten. Regelmatig lopen ze de tuin door met potten en beelden in hun arm op weg naar de zelfgebouwde oven.
Vooral in het weekend wordt de permanente tentoonstelling bezocht door potentiële kopers, veelal ambassadeurs, ontwikkelingswerkers, journalisten, kunstkenners en zakenlieden.
In de aanbouw van de villa en het belendende terras kunnen de artiesten en de aanlopers goedkoop eten en drinken. Gedurende de middag en begin van de avond lopen leden binnen voor een praatje en om te horen of er nieuws is. Twee kunstenaars / stafleden runnen de tent vanuit twee piepkleine kamers ondersteund door enkele medewerkers, een fax en telefoon en begeleid door een bestuur.
Ontmoetingspunt
In de loop van tientallen jaren en met name na de onafhankelijkheid van
Mozambique in 1975 is de Núcleo uitgegroeid tot een vermaarde instelling. De
knellende koloniale banden konden afgeschud worden en de Núcleo kon zich
ontwikkelen tot het trefpunt van kunstenaars en een referentiepunt voor
kunstminnaars en beleidsmakers. De Núcleo is vooral een verzamelplek voor de
verschillende generaties schilders, beeldhouwers en keramisten. Hier wordt doorlopend een dwarsdoorsnede gegeven van het artistieke leven in
Maputo, een continue stand van zaken. Een continue presentatie van de diverse
hedendaagse kunststromingen.
Daarbij verwierf de Núcleo zich een positie als toonaangevende adviseur naar de regering. Het Ministerie van Cultuur zoekt advies welke kunstenaar het land in het buitenland kan vertegenwoordigen. Bedrijven en instellingen die kunst willen aanschaffen komen langs. Ook betoont de Núcleo zich actief in het aangaan van internationale culturele uitwisselingen en workshops.
Kunstenaars kunnen elkaar ontmoeten, in de contacten inspiratie opdoen en discussiëren. De gemêleerdheid van haar leden vormt de kracht van de Núcleo. De Núcleo is uitdrukkelijk geen kunststroming, geen 'School'. Het is geen dwingend collectief noch de exclusieve belangenbehartiger van moderne (of hedendaagse) kunst en kunstenaars.
De groep kreeg ook bekendheid via de faam van haar individuele artiesten als Bertina Lopes, Malangatana en Chissano. Inmiddels is een derde generatie Mozambikanen in de Núcleo aangetreden.
De lotgevallen van de Núcleo en haar leden weerspiegelen de politieke geschiedenis van Mozambiek. De naam Núcleo komt voor het eerst voor in 1937 als titel van een tentoonstelling in het toenmalige Lourenço Marques (Maputo) waaraan uitsluitend Portugese kunstenaars deelnamen. Ook de meer formele oprichting in 1948 was in hoofdzaak een aangelegenheid van Portugezen, zij het dat hieronder ook mensen waren die weinig moesten hebben van het Salazar-fascisme.
Mondjesmaat kregen Mozambikaanse kunstenaars toegang en voorzichtig
kwam een beleid op gang om lokale artiesten te steunen. Het meest
opmerkelijke verhaal in dit verband is de 'ontdekking' van Malangatana
Valente Ngwenya. Hij werkte als bediende in de koloniale Lourenço
Marques Club. 
Toenmalig Núcleo voorzitter Augusto Cabral stimuleerde
de jonge Malangatana die zou uitgroeien tot de peetvader van de
Mozambikaanse kunstschilders na zijn succesvolle solo-expositie in 1961.
Zijn werk drukte ook het opkomende nationalisme uit. Toen in 1964 de
Kerngroep van Afrikaanse Studenten (Núcleo dos Estudantes Africanos)
een expositie met werk van uitsluitend Mozambikaanse kunstenaars
organiseerde, greep de geheime politie (Pide) in. De succesvolle
tentoonstelling met veel werk van Malangatana werd gesloten omdat de
werken te nationalistisch getint waren. De repressie liep verder op en
Malangatana verdween op beschuldiging van lidmaatschap van Frelimo
voor een periode van achttien maanden achter de tralies.
Na de onafhankelijkheid in 1975 werd de naam gewijzigd in Centro Organizativo dos Artistas Plásticos (COAP). Uiteindelijk werd de naam Associação Núcleo de Arte weer in ere hersteld.
Pas na de onafhankelijkheid kon de Núcleo het koloniale verleden van zich afschudden en zich volop bezighouden met de ontwikkeling van de Mozambikaanse moderne kunst. Lange tijd hadden koloniale kunstconcepten overheerst en werd Afrikaanse kunst gereduceerd tot folklore. Al in de jaren veertig ontstonden er discussies over Afrikaanse kunst, de positie van Afrikanen, hun verhouding tot Portugal en het Westen en de noodzaak om de Afrikaanse wortels terug te vinden.
De Núcleo en haar individuele leden spelen tot op de dag van vandaag een rol in dat debat.
Maatschappelijke rol
De Núcleo stond altijd midden in het maatschappelijk leven. Leden waren betrokken bij de 11 jaar durende vrijheidsstrijd onder leiding van Frelimo. Na het bereiken van de onafhankelijkheid trokken ze het land in om muurschilderingen aan te brengen. De muurschilderingen, soms in samenwerking met Chileense ballingen, studenten en cooperantes (enthousiaste vrijwilligers uit Europa), werden
wereldberoemd. Malangatana bekleedde gedurende een aantal jaren -tot
1985- hoge functies in het Ministerie van cultuur.
De regering voerde een actieve cultuurpolitiek, stelde financiën beschikbaar voor de Núcleo en stelde artiesten in de gelegenheid naar het buitenland te reizen. De rampzalige burgeroorlog en bijgevolg de moeilijke economische situatie brachten ook de Núcleo in een lastig parket. De financiele steun viel weg, internationale uitwisseling stokte en herhaaldelijk moest de Núcleo haar deuren sluiten.
Begin jaren negentig was dat opnieuw het geval. Nu speelde ook een generatie conflict een rol. De periode van stilstand werd doorbroken door een groep jonge kunstenaars. Ze nam in 1993 het heft in eigen hand, opende het gebouw, schilderde het van binnen en organiseerde een tentoonstelling. Daarmee begon een nieuwe periode. Internationale contacten werden hersteld.
De verbinding met het buitenland was ondanks de problemen bij de Núcleo mondjesmaat doorgegaan dankzij individuele artiesten. Bertina Lopes resideerde in Italië en enkele kunstenaars exposeerden in Europa. In 1992 kon een groep kunstenaars zich presenteren op de Wereldexpo in Sevilla.
Kunstenares Fatima Fernandes organiseerde in samenwerking met de Triangle Art Trust in Londen de eerste internationale workshop in Maputo, genaamd Ujamaa 1. Deze zou gevolgd worden door twee andere onder de titel Ujamaa 2 en 3.
De Núcleo, nu met een nieuw bestuur, pakte de draad in 1995 op en belegde in samenwerking met de Gate Foundation (in Amsterdam) Ujamaa 4 workshop. Hierbij werden vooral kunstenaars uit de omliggende landen uitgenodigd. Twee jaar later namen twaalf kunstenaars deel aan een workshop in Durban op uitnodiging van de Technikon Natal. Hieraan gekoppeld bracht de Durban Art Gallery een presentatie van 32 kunstwerken van 27 Núcleo leden. Het was de eerste grootschalige tentoonstelling van Mozambikaanse kunst in Zuid-Afrika.
Voorts werden de banden met Nederland en Finland aangegaan dan wel uitgebreid. De Núcleo adviseerde de overheid over de participatie van Mozambikaanse kunstenaars in de wereldtentoonstelling in Lissabon in 1998.
Momenteel beleeft de Núcleo een bloeiperiode: tal van workshops zijn van de grond gekomen, onder meer één met als thema Vrouwen en Kunst en twee met als thema Wapens getransformeerd in Kunst. Verder worden er tentoonstellingen georganiseerd. Het relatieve internationale isolement is doorbroken. Enkele donoren als Hivos in Nederland springen financieel bij.
Met vallen en opstaan werkt de Núcleo aan een oude wens om jonge kunstenaars in de provincies, waar vrijwel geen voorzieningen zijn en geen informatie beschikbaar is te bereiken en te ondersteunen.
Kortom de Núcleo heeft haar positie als referentiepunt voor kunstenaars en kunstminnenden wederom ingenomen.